EnglishΠοια είναι η εργασιακή πραγματικότητα στην Ελλάδα;
Η Βοηθός Συνηγόρου του Πολίτη μας μιλάει για όσα «μένουν πίσω από την κουρτίνα» στον Ιδιωτικό τομέα.
γράφει η Ναταλία Ρεντίνα
Η εργασιακή απασχόληση είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής και πολλές φορές και της προσωπικότητας ενός ανθρώπου ανεξάρτητα από τις εθνικές του καταβολές, την ηλικία, το φύλο, τις θρησκευτικές πεποιθήσεις, τις ειδικές ανάγκες ή την σεξουαλική ταυτότητα. Καθώς η κοινωνία απαρτίζεται από ένα σύνολο «διαφορετικοτήτων», εύκολα μπορεί να φανταστεί κανείς, πως και το εργασιακό περιβάλλον θα αντικατοπτρίζει αυτή την «πολύχρωμη» σύνθεση. Τι γίνεται, όμως, όταν αυτό δε συμβαίνει;
Κατά τη διαδικασία πρόσληψης και αναζήτησης εργασίας γεννώνται διάφορα ερωτήματα όπως το «αν δεν έχουν όλοι πρόσβαση σε όλα», τότε «ποιοι έχουν και μέχρι πού»; Φαίνεται πως κάποια επαγγέλματα, κάποιοι χώροι, κάποιες αποδοχές, κάποιες παροχές και κάποιες συνθήκες εργασίας είναι προσιτές σε ορισμένες πληθυσμιακές ομάδες, ενώ σε άλλες δεν είναι. Η ερώτηση που σήμερα θα θέλαμε να εστιάσουμε είναι το «Γιατί συμβαίνει αυτό;» και εκεί βλέπουμε ότι η γκάμα των απαντήσεων ποικίλλει ανάλογα με την εκάστοτε περίσταση. Θα δούμε κάποιες από τις πολλές απαντήσεις που μπορούν να δοθούν, θα αξιολογήσουμε τα εργαλεία που ήδη υπάρχουν για διαχείριση, να σχεδιάσουμε νέα και να αξιολογήσουμε κατά πόσο το εργασιακό περιβάλλον στην Ελλάδα είναι σύγχρονο και συμπεριληπτικό προς όλους μας.
Στο πλαίσιο της δράσης Diversity in the Workplace συναντήσαμε τη Βοηθό του Συνηγόρου του Πολίτη την κα. Καλλιόπη Λυκοβαρδή, νομικό με ειδίκευση στα θέματα προστασίας δικαιωμάτων του ανθρώπου. Μιλήσαμε για την εργασιακή κουλτούρα στην Ελλάδα αλλά και για το πόσο ανοιχτή είναι αυτή στη διαφορετικότητα. Η δράση δημιουργήθηκε για να καλύψει την ανάγκη υποστήριξης του ιδιωτικού τομέα ως προς το νομοθετικό πλαίσιο περί διακρίσεων στον χώρο εργασίας του 4443/2016 αλλά και να προωθήσει την παροχή συμβουλευτικής ως προς τις προσλήψεις ατόμων μεταναστευτικού ή προσφυγικού προφίλ.
Δημόσιες και ιδιωτικές πρωτοβουλίες λειτουργούν υποστηρικτικά προς τους εργαζομένους ξεκινώντας από τα εργασιακά τους δικαιώματα, την ενδυνάμωση, την πληροφόρηση φτάνοντας έως και την παροχή εκπαίδευσης/κατάρτισης πάνω σε δεξιότητες που αυξάνουν τις πιθανότητες πρόσληψής τους. Καθώς όμως οι υποψήφιοι βγαίνουν στην αγορά εργασίας, τη βρίσκουν απροετοίμαστη να συμπεριλάβει λειτουργικά την όποια «διαφορετικότητα» εντοπίζεται στο εργατικό δυναμικό της. Προτού «λιθοβολήσουμε» όμως τον ιδιωτικό τομέα, για τυχόν διακρίσεις, θα θέλαμε να ξέρουμε πόσο διαδομένη είναι η πληροφορία πως υπάρχουν υποστηρικτικοί φορείς για τους εργοδότες και τους υπεύθυνους διαχείρισης προσωπικού.
«Αυτό που αναφέρετε είναι ένα υπαρκτό κενό. Το συναντάμε πολύ συχνά, όταν πάμε να διερευνήσουμε μια αναφορά. Συναντάμε την άγνοια του πλαισίου. Την άγνοια του νόμου από το πιο απλό: Δεν απολύω μια έγκυο γυναίκα μέχρι το πώς προσλαμβάνω έναν υπάλληλο που είναι φορέας του HIV. Υπάρχει βαθιά ανάγκη ο εργοδότης να κατανοήσει και να περάσει πίσω από την κουρτίνα που δεν τραβιέται.
Στην πράξη, πέρα από την προσωπική διαχείριση, οι εργοδότες δεν γνωρίζουν πώς να υποστηρίξουν την πρόσληψη απέναντι στους άλλους (συναδέλφους ή/και πελάτες) που θα έρχονται σε επαφή με έναν «διαφορετικό» εργαζόμενο. Πολλές φορές σαστίζουν και μας απαντούν “Δεν το ήξερα, απλά έτσι το σκεφτόμουν”: Αυτό πιο πολύ σε περιπτώσεις όπου αναρτούν αγγελίες αναζήτησης εργαζομένων που εμπίπτουν σε άμεση ή έμμεση διάκριση. Στο κομμάτι αυτό βλέπουμε ότι ο κόσμος θέλει να συμμορφωθεί, βλέπουμε να ελαχιστοποιούνται οι αγγελίες που ζητούν “Ελληνίδα”, ωστόσο ακόμα υπάρχουν, κατά κύριο λόγο στις οικιακές εργασίες. Με τη δική σας βοήθεια*, μέσα από την συλλογή υλικού, δημιουργήσαμε ένα εργαλείο πίεσης προς μεγάλες ιστοσελίδες αγγελιών με κατευθυντήριες γραμμές τροποποίησης της πολιτικής περιεχομένου που αναρτάται».
Από τις αναφορές του Συνηγόρου, πώς θα σχολιάζατε την είσοδο του εργατικού δυναμικού προσφυγικής ή μεταναστευτικής καταγωγής στην αγορά εργασίας, είναι ομαλή;
©Pexels
«Το ερώτημα είναι: Έχουν μπει στην αγορά εργασίας; Το ζήτημα για όσους θα παραμείνουν εδώ είναι να φύγουν από τη διαχείριση άμεσης κρίσης και να μπουν σε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο δράσης, που θα περιλαμβάνει εκπαίδευση, στέγαση και εργασία. Το να ανοίξει κάποιος έναν λογαριασμό μισθοδοσίας στην τράπεζα, σχετίζεται ευθέως με τον τρόπο απασχόλησης, καθώς χωρίς αυτό δεν μπορεί να γίνει η πρόσληψη. Μια διαδικασία που δεν έχει ακόμα πλήρως αποσαφηνιστεί. Άρα δεν μπορείς να σχεδιάζεις την κοινωνική ένταξη και την ένταξη στην εργασία χωρίς να διασφαλίζεις όλες τις προηγηθείσες τυπικές διαδικασίες. Λόγω αυτών πληθυσμοί τείνουν στο περιθώριο και αναπτύσσονται ξενοφοβικές συμπεριφορές. Χρειαζόμαστε κρατικούς μηχανισμούς που θα ενημερώνουν και θα κατευνάζουν την ένταση. Μόνο μετά από όλα αυτά θα μπορούμε να μιλάμε για είσοδο των πληθυσμών αυτών στην αγορά εργασίας.
Αλλιώς μέσα από τις αναφορές δεν μπορούμε να δούμε πολλά πράγματα. Δεν θα ακούσεις να λένε: με έδιωξε γιατί είμαι ξένος. Θα αναφέρουν πως δεν πληρώθηκαν κατά κύριο λόγο. Ακριβώς εδώ έρχεται ο ρόλος της Επιθεώρησης Εργασίας να είναι σε εγρήγορση για υπόκρυψη διακρίσεων και να το αναφέρουν στον Συνήγορο. Αλλά έχει αξία και από τους ίδιους να έρχονται νωρίς, όταν βλέπουν πως ή “δεν θα πάρεις τη δουλειά γιατί είσαι αυτός που είσαι” ή παρατηρούν σημάδια από νωρίς. Αν καταλήξει σε καταγγελία, είναι δύσκολο να επαναφέρεις καλό κλίμα και δεν μπορείς να εξαναγκάσεις κάποιον να κρατήσει στη δουλειά υπάλληλο που δεν θέλει. Άλλωστε ο ρόλος μας είναι πρωτίστως διαμεσολαβητικός και συμφιλιωτικός.
Άλλοι λόγοι που δεν γίνονται αναφορές και μας έχουν απασχολήσει είναι η κατάργηση του Βάσιμου Λόγου και η φήμη που διαχέεται μέσα στον κλάδο “Αυτός κάνει καταγγελίες”. Εκεί ο Συνήγορος στέκεται παρών και αποσαφηνίζει στον νέο εργοδότη τι σημαίνει να ζητάς αυτό που δικαιούσαι. Η προστασία μας δεν τελειώνει όσο ο εργαζόμενος υφίσταται διάκριση ακόμα και λόγω αναφοράς.
Μιλήσαμε για το πολύ σημαντικό κομμάτι της υποστήριξης των εργαζομένων που υφίστανται κάθε είδους διάκριση στον χώρο εργασίας. Θα ήθελα να δούμε αντίστοιχα τι γίνεται με την υποστήριξη των ιδιωτικών φορέων στα συγκεκριμένα ζητήματα. Εάν κάποιος θέλει να ανοιχτεί και να εξελιχθεί ως προς τη διαφορετικότητα στον χώρο εργασίας, υπάρχει υποστηρικτικός φορέας που ασχολείται με ζητήματα πληροφόρησης και διαχείρισης αυτών;
«Σίγουρα δεν υπάρχει κάτι δομημένο αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα. Οι μικρότερες επιχειρήσεις το διαχειρίζονται όπως μπορούν, οι μεγάλες έχουν ολόκληρα τμήματα που ασχολούνται με την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη αλλά και εκεί προκύπτουν άλλα ζητήματα. Σε μεμονωμένες περιπτώσεις ο Συνήγορος μπορεί να παρέχει κάποια ενημέρωση, αλλά δεν μπορούμε να καλύψουμε πλήρως τις ανάγκες στην Αθήνα. ∙Για την επαρχία, που υπάρχει και μεγαλύτερη ανάγκη, δεν τίθεται καν λόγος.
Έχουμε δομήσει κάποια ενημερωτικά φυλλάδια, διαθέσιμα σε διάφορες γλώσσες, ωστόσο στηρίζουμε και ενθαρρύνουμε δράσεις όπως η δική σας που καλύπτουν αυτό το κενό. Σίγουρα δεν αρκούν οι ιδιωτικές πρωτοβουλίες. Καθώς οι ανάγκες είναι τεράστιες, έχουν πολλά να γίνουν ακόμα πρακτικά αλλά και σε νομικό πλαίσιο. Ίσως κάποιοι θεωρούν τα εργασιακά ζητήματα πολυτέλεια και ιδίως μέσα στην κρίση. Μείζονος σημασίας είναι ο τρόπος που επικοινωνούνται τα θέματα αυτά στο ευρύ κοινό. Αναγνωρίζοντας εδώ τον ρόλο των ΜΜΕ, των Δικαστηρίων, της Κοινωνίας των Πολιτών και φυσικά των εταίρων καθώς η όλη «αρχιτεκτονική» πάσχει.
Όπως ανέφερα και πριν, ενθαρρύνουμε δράσεις υποστήριξης του ιδιωτικού τομέα, καθώς βλέπουμε πως υπάρχουν διάφορες στάσεις απέναντι στις διακρίσεις. Κάποιοι τομείς είναι πιο προστατευμένοι καθώς υπάρχει αυστηρό πλαίσιο και υπάρχουν κυρώσεις που τους νοιάζουν έναντι κάποιων άλλων. Θα έλεγα πως οι κυρώσεις δεν είναι ο πιο ιδανικός τρόπος, αλλά κάνουν την διαφορά όταν θέλεις να αλλάξεις κάτι. Φυσικά δεν μιλάω για φυλάκιση εκείνου που θέλει να νοικιάσει το σπίτι του μόνο σε Έλληνα, εκεί αξίζει να σχεδιαστεί μια ατομική, μια προσωπική παρέμβαση, να του εξηγήσεις. Είναι ελάχιστοι, αλλά υπάρχουν και εκείνοι που κατανοούν και αναζητούν λύσεις».
Πέρα από τον οδηγό “Ο Σεβασμός Κάνει τη Διαφορά” για τους δημόσιους υπαλλήλους, τι σχέδια έχετε για την υποστήριξη του ιδιωτικού τομέα;
«Για το 2020 ετοιμάζουμε τον Οδηγό των Εύλογων Προσαρμογών για την εύρυθμη απασχολησιμότητα ατόμων με ειδικές ανάγκες, καθώς ο συγκεκριμένος πληθυσμός δεν προσλαμβάνεται καθόλου στον ιδιωτικό τομέα. Επίσης, ετοιμάζουμε πιο δομημένα το κείμενο για τις συστάσεις/κατευθύνσεις της πολιτικής αγγελιών αναζήτησης προσωπικού. Ευχάριστη έκπληξη είναι το γεγονός πως κάποιες ιστοσελίδες ακολουθούν τις πολιτικές αυτές χωρίς κάποιες συστάσεις από εμάς. Φυσικά θα θέλαμε να ασχοληθούμε με θέματα εθνικής/εθνικιστικής διαφορετικότητας, είναι κάτι που έχουμε στα άμεσα σχέδιά μας και με απασχολεί και εμένα προσωπικά. Βλέπω ανησυχητική εκδήλωση ξενοφοβικών αντιδράσεων. Πριν δράσουμε, περιμένουμε να πέσει η ένταση και να δημιουργηθεί ένα πιο δομημένο πλαίσιο ένταξης των ατόμων που μεταφέρονται από τα νησιά».
Τι άλλο θα θέλατε να γίνει από εμάς για να διευκολυνθεί το έργο σας;
«Σίγουρα θα θέλαμε να στηρίζετε όσους εμπίπτουν σε διακρίσεις, ακόμα και στο κομμάτι της επικοινωνίας. Στον Συνήγορο μπορούν να μιλήσουν ίσως και γαλλικά, στην Επιθεώρηση ίσως να μην εξυπηρετηθούν ούτε στην αγγλική γλώσσα».
Η συνομιλία μας με την Βοηθό Συνηγόρου του Πολίτη κα. Καλλιόπη Λυκοβαρδή ήταν εποικοδομητική και ενδιαφέρουσα σε θέματα ανατροφοδότησης και αναπροσδιορισμού στόχων και πρακτικών. Αφού «κρυφοκοιτάξαμε» για λίγο πίσω από την κουρτίνα της εργασιακής πραγματικότητας, συνειδητοποιήσαμε πόσο δρόμο έχουμε ακόμα να διασχίσουμε μέχρι να δομηθεί ένα σύγχρονο συμπεριληπτικό εργασιακό περιβάλλον στην Ελλάδα. Ωστόσο, σημαντικό είναι να τονιστεί πως πρέπει να γίνουν βήματα και από τις δύο πλευρές, εργοδοτών και εργαζομένων. Βήματα που θα εμπεριέχουν αποδοχή της όποιας άγνοιας, αναζήτηση ενημέρωσης, άνοιγμα στη διαφορετικότητα, εκπαίδευση και συνεργασία∙ συνεργασία φορέων, οργανώσεων και εταιρειών που θα στηρίξουν και θα αγκαλιάσουν τη διαφορετικότητα, από όπου και αν προέρχεται.
*Για αρκετούς μήνες οι Εργασιακοί Σύμβουλοι της οργάνωσης Generation 2.0 RED συνέλεγαν και έστελναν εβδομαδιαία στον Συνήγορο του Πολίτη αγγελίες εργασίας που εμπεριείχαν διάκριση απέναντι στους ενδιαφερόμενους. Βασιζόμενοι στο υλικό αυτό ο Συνήγορος του Πολίτη δόμησε ένα εργαλείο πίεσης προς τις μεγάλες ιστοσελίδες που φιλοξενούν αγγελίες εργασίας στην Ελλάδα.
